از اونجایی که می‌بینم که در ارائه خیلی از «مدل‌ها»، مفهوم «مدل» اصلا توسط ارائه دهنده درک نشده، دوست دارم یه خورده در مورد مدل بنویسم.

یه مثال خوب از اینکه یه مدل چیه، مدل‌سازی هندسه با جبره. تو هندسه گزاره‌هایی هست که اثبات اونا برای سالیان بسیاری، خیلی مشکل بوده، مثلا اثبات اینکه یه خط یک دایره رو حداکثر در دو نقطه قطع می‌کنه. کلید حل این معما مدل‌سازی مفاهیم هندسی با جبر بوده. مثلا مدل‌سازی یک خط با عبارت جبری ax+by+c=0 و مدل‌سازی دایره با عبارت x^2+y^2=c^2. با این مدل‌سازی، اثبات مشکلِ مساله حداکثر تعداد تقاطعات یه خط و یه دایره، به اثبات ساده مساله تعداد جواب‌های دستگاه حاوی دو معادله اشاره شده در دنیای جبر تبدیل می‌شه. این دستگاه حداکثر دو جواب داره، پس در نگاشت از مدل به دنیای اصلی هم می‌شه گفت که یک خط و یک دایره حداکثر در دو نقطه همدیگه رو قطع می‌کنن.

می‌شه گفت که مدل‌سازی، یعنی اینکه بتونی یه دنیای ساده‌تر یا قابل فهم‌تری رو در تناظر با یه دنیای دیگه شکل بدی که هر مفهومی رو بتونی از دنیای اصلی به یه مفهوم در دنیای ساخته شده متناظر کنی؛ و کار با مفاهیم در دنیای جدید، ساده‌تر باشه. ضمن اینکه، نتایج بدست اومده در دنیای جدید، قابل انتقال به دنیای اصلی بوده و در اونجا هم معتبر باشن.

علوم مختلفی مثل ریاضی، فیزیک، شیمی و … هم مدل‌هایی با دیدهای مختلفی از دنیایی هستن که در اون زندگی می‌کنیم. این مدل‌ها قادر به تبیین بسیاری از مسایل دنیای واقعی هستن، ولی لزوما قادر به تبیین تمامی اونا نیستن. و همین هم کلید رشد علوم مختلفه و انقلاب‌هایی که تو اونا صورت می‌پذیره. اگر مدل‌های اولیه کامل بودن، شاخه‌های جدیدی مث هندسه نااقلیدسی، نسبیت و مکانیک کوانتوم و … هرگز شکل نمی‌گرفت.

مثال ساده‌ای برای نشون دادن اینکه چرا مدل‌ها کامل نیستن و تکامل پیدا می‌کنن، مدل‌سازی ساختار اتمه. یه زمانی می‌گفتن که اتم یه سری الکترون و پروتون هستن که کنار هم قرار گرفتن. بعدش دیدن یه سری واقعیت‌ها رو نمی‌شه اینجوری توجیه کرد. گفتن که اتم یه سری پروتون تو هسته و یه سری الکترون تو مدارهای دور و برِ هسته هستن، که دور پروتون‌ها می‌چرخن. بعدش دیدن که نه! با این مدل هم یه سری چیزا رو نمی‌شه توجیه کرد. یه مدل دیگه ارائه شد که پروتون‌ها تو هسته هستن، ولی الکترون‌ها تو اربیتال‌های دور اونا دارن می‌چرخن و … . فکر می‌کنین اونایی که اون مدل‌ها رو ارائه داده بودن، اون هسته و اون مسیر و اربیتال و … رو دیده بودن که این مدل‌ها رو ارائه کردن؟ نه! اون مدل‌ها دیدهای ساده شده‌ای بودن که تا یه جایی به پیشرفت علم کمک می‌کردن، ولی بعد از اینکه یه سری چیزا رو نمی‌تونستن توجیه کنن، کنار می‌رفتن یا کاربردشون برای شرایط خاصی محدود می‌شد.